του Κωνσταντίνου Φυτόπουλου

Ήταν ένα καλοκαιρινό ηλιόλουστο πρωινό. Τριγύρω μου ψηλά πεύκα έριχναν τον παχύ ίσκιο τους και οι συστάδες απ' τις πευκοβελόνες τους λικνίζονταν, η κάθε μια στο δικό της απροσδιόριστο ρυθμό. Φυσούσε ένα ευχάριστο αεράκι κι εγώ καθόμουν σ' ένα παγκάκι στο πάρκο της Κατερίνης, με τον πόδι στο γύψο, μην μπορώντας να αποδεχτώ την δυσκινησία που απρόοπτα είχε προκύψει. Ατένιζα τα πεύκα κι ένιωθα την ησυχία τους, τους σιγανούς κι ακίνητους ρυθμούς τους το διαφορετικό τους χρόνο. Κάποια στιγμή σηκώθηκα και νωχελικά πήγα στη Βιβλιοθήκη που βρίσκεται εκεί κοντά. Αριστερά, μετά την πόρτα, <<είδα>> για πρώτη φορά το σύνολο σχεδόν των μεταφρασμένων έργων του Καρλ Γιουνγκ. Κάπως έτσι, πριν από 25 χρόνια, ξεκίνησε η επαφή μου με τον Γιουνγκ και τα συστήματα εσωτερικής ανάπτυξης.

Το ζήτημα της εσωτερικής ή πνευματικής ανάπτυξης του ανθρώπου ήταν μέχρι πρόσφατα αποκλειστικό πεδίο των σχολών εσωτερισμού και των θρησκειών. Βέβαια, όταν λέμε θρησκεία δεν εννοούμε την εξωτερική και την εν πολλοίς κοσμική της οργάνωση, αλλά την εσωτερική της διάσταση. Τον εσώτερο χαρακτήρα της που συνήθως μεταφέρεται μέσω της προσωπικής εμπειρίας από το δάσκαλο στο μαθητή, από το μύστη στον νεόφυτο, από το γέροντα στο νέο.

Πάνω σ' αυτήν την πνευματική ανάπτυξη και μεταμόρφωση του ανθρώπου σκόνταψε και ο Γιουνγκ κατά την προσπάθειά του να εξερευνήσει και να διαφωτίσει τα περιεχόμενα του ασυνείδητου, από έναν άλλο και εντελώς διαφορετικό δρόμο, το δρόμο της ψυχολογίας και της επιστήμης.

Η έσχατη παρόρμηση

Η ψυχολογία είναι μια σχετικά καινούρια επιστήμη. Έχει να επιδείξει μόλις εκατό χρόνια ζωής. Η γέννησή της ανάγεται στις αρχές του 1900 με τη δημοσίευση από τον Φρόιντ. Της Ερμηνείας των Ονείρων και την ανακάλυψη ουσιαστικά του ασυνείδητου. Την άγνωστη εκείνη περιοχή της ψυχής μας που επηρεάζει ασυναίσθητα τις πράξεις μας, το πώς αισθανόμαστε και τις βαθύτερές μας σκέψεις. Την απώτερη περιοχή που είναι γεμάτη με τους απωθημένους μας φόβους, τις ανεκπλήρωτες ελπίδες και τις λογοκριμένες επιθυμίες μας....

Ο Φρόιντ την περιέγραψε σαν την περιοχή των πρωτογενών επιθυμιών (ειδικότερα των σεξουαλικών επιθυμιών), τις οποίες ο συνειδητός νους θεώρησε απαράδεκτες και επέλεξε να τις απωθήσει. Σύμφωνα μάλιστα με τον Φρόιντ το βασικό ένστικτο που κινεί την ψυχική μας οικονομία είναι το σεξουαλικό ένστικτο. Σε σχέση μ' αυτήν του την παραδοχή κάποιοι από τους μαθητές του στις αρχές του ψυχαναλυτικού κινήματος διαφοροποιήθηκαν. Ο Άντλερ θεώρησε ότι το πρωταρχικό ένστικτο του ανθρώπου είναι η τάση και η επιθυμία του για επιβολή, για επικράτηση και για δύναμη. Τα παραπάνω ενστικτα που εμφανώς μοιραζόμαστε με το ζωικό βασίλειο και που ειναι απαραίτητα για την εξέλιξη των ειδών και την προσωπική μας επιβίωση συνδέονται κατά τον συγχρονο ελβετό μύστη και ψυχολόγο Μάνουελ Σώχ, με τα ορμονοεξαρτώμενα συναισθήματα της επιθετητότητας και του φόβου.

Ο Γιούνγκ (1875-1961) όμως, εκτός από τα ένστικτα αυτά, ανακάλυψε μια ακόμη παρόρμηση, πιο σημαντική από τις δύο προηγούμενες και χαρακτηριστική για τον άνθρωπο (άνω-θρώσκον): το ένστικτο για αυτό-πραγμάτωση, για προσωπική ολοκλήρωση και πληρότητα. Μια παρόρμηση εξαιρετικά ισχυρή για κάποιους ανθρώπους, που τους ωθεί χωρίς να λογαριάζουν κόπους και θυσίες, στην αναζήτηση του εαυτού τους, στην ολότητα και στην πληρότητά του, στην αναζήτηση του ποιοι πραγματικά είναι. Μια παρόρμηση που συνδέεται, οδηγεί και μεταμορφώνει τα γλήγορα ορμονοεξαρτώμενα συναισθήματα στα αντίστοιχα αργά : εσωτερική γαλήνη, ευτυχία, εκσταση, μακαριότητα και ανιδιοτελη αγάπη (Μάνουελ Σώχ).

Η ανάγκη για εξατομίκευση

Τον τελευταίο καιρό έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλά για έννοιες όπως αυτό-πραγμάτωση, προσωπική ολοκλήρωση, ανάπτυξη της συνειδητότητας. Τι όμως είναι η συνειδητότητα, η οποία επιδέχεται εξέλιξη; Τι είναι ο εαυτός που καλείται να πραγματωθεί; Είναι ο «εαυτός»μου κάτι που υπάρχει ήδη, ή κάτι που θα προκύψει στην πορεία της ζωής μου; Απαιτεί κάποια ενεργή προσπάθεια από τη μεριά μου, ή είναι μια φυσική εξέλιξη όπως η ενηλικίωση του σώματος ή η ανάπτυξη ενός δένδρου;

Όσο εστιάζεται κανείς πάνω σε τέτοιες έννοιες τόσο αυτές γίνονται πιο αδιόρατες και άρρητες. Τα παραπάνω προβλήματα αποτέλεσαν το πυρήνα της προβληματικής του Γιουνγκ. Τα πρώτα του χρόνια ως ψυχίατρος, ο Γιουνγκ, εργαζόταν σε ένα ελβετικό ψυχιατρείο. Εκεί, δουλεύοντας κυρίως με ψυχωτικούς αρρώστους, έκανε την εξής εκπληκτική διαπίστωση: παρατήρησε ότι οι φαντασίες και οι ψευδαισθήσεις των ασθενών του προσομοίαζαν με αρχαίους μύθους! Το παράξενο ήταν ότι οι περισσότεροι από τους ασθενείς του δεν ήταν δυνατόν να είχαν ακούσει ή διαβάσει κάτι σχετικά με αυτούς τους μύθους.

Πως θα μπορούσε να εξηγηθεί μια τέτοια σύμπτωση; Ο Γιουνγκ ανακάλυψε ότι στην ψυχή του ανθρώπου υπάρχει ένας ασυνείδητος χώρος, που περιέχει παγκόσμια σύμβολα από τις θρησκείες, και από αρχαίους και σύγχρονους μύθους. Αυτόν το χώρο τον ονόμασε συλλογικό ασυνείδητο. Τα σύμβολα του χώρου αυτού τα παράγουν δυνάμεις (ή καλύτερα ασυνείδητες οντότητες), κοινές σε όλους του ανθρώπους, τα γνωστά αρχέτυπα. Αποτελει έτσι, το συλογικό μας ασυνειδητο τρόπον τινα, εκεινο τον χώρο – δίκτιο όπου όλοι μας αλληλοσυνδεώμαστε μεταξύ μας καθώς και με την πηγή της Υπαρξης.

Οι περισσότερες σχολές ψυχοθεραπείας έχουν σαν στόχο να απομακρύνουν τα ψυχοπαθολογικά προβλήματα από τους πελάτες τους και να τους χαρίσουν μια πιο ισορροπημένη ζωή. Κάτι που είναι άκρως θεμιτό και χρήσιμο βέβαια. Αλλά, σύμφωνα με τον Γιουνγκ, αν κάποιος δεν βρει το νόημα της προσωπικής του ζωής, στην ουσία δεν μπορεί να είναι ούτε υγιής ούτε ολοκληρωμένος, επειδή αυτό που θεωρεί ως «εγώ» δεν αντιστοιχεί στην ολότητα του εαυτού του. Δεν είναι πάρα ένα πολύ μικρό τμήμα της, κάτι σαν την κορυφή του παγόβουνου, που το μεγαλύτερό του τμήμα βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα. Συνήθως η ζωή που βιώνει κανείς είναι προσανατολισμένη στις επιθυμίες μόνο του επιφανειακού «εγώ», του καθημερινού εαυτού με τα ποικίλα και διάφορα «θέλω και δεν –θέλω» του, αγνοώντας τα κελεύσματα του βαθύτερου εαυτού του. Σ' αυτήν την περίπτωση όσο περισσότερο απομακρύνεται κανείς από τον πραγματικό του εαυτό, από τη δυναμική αυτού που κρύβει μέσα του, τόσο περισσότερο το ασυνείδητό του μέσα από το σώμα του (και τα δυο έχουν υλική υπόσταση) προσπαθεί να τον επαναφέρει στο δικό του προσωπικό δρόμο.

Το ξεδίπλωμα της δυνατότητας που έχει κάποιος για προσωπική ανάπτυξη, την όλη διαδικασία της διεύρυνσης της προσωπικής συνείδησης, ο Γιουνγκ την ονομάζει εξατομίκευση, και την παρομοιάζει με το ξεδίπλωμα της σταδιακής ανάπτυξης ενός δένδρου. Αλλά όπως όλοι οι σπόροι ενός δένδρου δεν πρόκειται να αναπτυχθούν, να ολοκληρωθούν και να γίνουν δένδρα, έτσι και όλες οι ψυχές δεν πρόκειται να πετύχουν την εξατομίκευσή τους, να «ανθίσουν».

Η δυνατότητα της εξατομίκευσης υπάρχει στα σύμβολα της μεταμόρφωσης, τα ικανά να φέρουν κάποιον σε επαφή με την εσωτερική του πηγή («το Ταυτό» κατά την ορολογία του Γιουνγκ, "το Ατμαν" κατά την ινδική ή το "Ταο" κατά την κινεζική παράδοση). Τα σύμβολα αυτά υπάρχουν αλλά είναι βαθιά κρυμμένα. Η φύση «κρύπτεσθαι φιλεί» έλεγε ο Ηράκλειτος και μάλλον έχει τους λόγους της... Είναι οι ίδιοι λόγοι που, κατά τον Γκουρτζίεφ, καθιστούν την πρόσβαση του συνηθισμένου μηχανικού ανθρώπου στα ανώτερα κέντρα αδύνατη. Είναι η σκιά που σαν ένας άλλος παραμορφωτικός καθρέφτης απομακρύνει τους ανίερους.

Η συνάντηση με τη σκιά

Λέει μια λαϊκή ρήση ότι κάποιος μπορεί εύκολα να δει τη καμπούρα του γείτονα όχι όμως τη δική του. Αναγνωρίζει τα λάθη και τα ελαττώματα του άλλου, εξεγείρεται και θυμώνει μαζί του και ... κοιμάται ήσυχος! Αυτό συμβαίνει όμως, επειδή όλα αυτά είναι κομμάτια της δικής του ασυνείδητης οντότητας και γι' αυτό εμπλέκεται τόσο πολύ συναισθηματικά όταν τα βλέπει (προβάλλει) σε κάποιον άλλο. Βέβαια εκείνος που θα τραβήξει πάνω του την προβολή κάποιου, είναι επειδή ο ίδιος διαθέτει εμφανώς τα συγκεκριμένα στοιχεία. Λειτουργεί, κατά την έκφραση του Γιουνγκ, σαν γάντζος που ξεσηκώνει από το σκοτεινό τους ησυχαστήριο στην επιφάνεια, τα περιεχόμενα της σκιάς του άλλου. Δεν μπορεί όμως κανείς να λέει ότι προσπαθεί να γνωρίσει τον εαυτό του και να συνειδητοποιήσει τι του συμβαίνει, όταν φορτώνει στους άλλους δικά του στοιχεία ή όταν τα αγνοεί. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα ότι οι πλέον αυστηροί κατήγοροι είναι οι δήθεν <<αθώοι>>, δηλαδή εκείνοι που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να δουν την καμπούρα τους.

Η σκιά δεν εξισώνεται απαραίτητα με το Κακό ή τον Διάβολο, απλώς περιέχει όλα εκείνα τα προσωπικά μας στοιχεία που δεν μπορούμε να αποδεχθούμε σαν δικά μας. Μια αντικειμενική ματιά θα διέκρινε ότι συχνά η σκιά περιέχει και σημαντικά προτερήματα που για κάποιο λόγο δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τα έχει. Επειδή ανασύρεται κυρίως ως προβολή και παραμένει σκιά (ασυνείδητη), είναι τρόπον τινά ο φρουρός της πύλης για τον εσωτερικό μας θησαυρό. Όταν όμως την αναγνωρίσουμε και την αποδεχθούμε μπορεί να μετατραπεί σε σύμμαχο.

Ο Γιουνγκ στα έργα του Απάντηση στον Ιώβ, Αιών το Σύμβολο των Ιχθύων και το Αρχέτυπο του Ολοκληρωτισμού διερεύνησε την κοσμολογική και συλλογική διάσταση της σκιάς. Παρ' όλα αυτά τη λύση την έβλεπε στην ατομική διεύρυνση της συνείδησης και στην εξατομίκευση.
Γι' αυτό και το ασυνείδητο δεν αποτελεί ούτε απειλή ούτε και πηγή φόβου. Είναι ο πίδακας ζωής τόσο για το άτομο όσο και για τους λαούς του κόσμου. Οι κίνδυνοι που θα συναντήσει κάποιος, ο οποίος θα επιχειρήσει το ταξίδι της αυτοανακάλυψης είναι δεδομένοι. Αλλά εκείνο που τελικά έχει σημασία είναι η εμπειρία. Στο εσωτερικό ταξίδι μόνο αν πέσει κανείς στα «χαντάκια», όχι μια αλλά πολλές φορές, αντιλαμβάνεται την ύπαρξή τους. Και όπως παρατήρησε ο Ίψεν «είμαι ζωντανός σημαίνει ότι πάντα κινδυνεύω και όσο πιο ζωντανός είμαι τόσο πιο πολύ κινδυνεύω». Αλλά ο κίνδυνος εδώ έχει κάποιο σκοπό. Ειναι η ¨συγχυση¨του Ρουμί (πούλισε την γνώση σου και αγόρασε σύγχιση), ή η "άνασφάλεια" του time therapy.

Ο άνθρωπος μέσα από τις απογοητεύσεις μαθαίνει, και απεμπολώντας την βεβαιότητα και την ψευδαίσθηση της γνώσης και του ελέγχου, ξαναποκτά την φρεσκάδα της αθωότητας και της παιδικής ματιάς. Ξαναποκτά την ικανότητα για άμεση εμπειρία του κόσμου (εξωτερικού και εσωτερικού) απελευθερωμένος πλέον απο τον παραμορφωτικό φακό της κρίσης-συγκρισης , της ερμηνείας, ακόμα και της περιγραφής-κατάταξης.
Φυσικά το εσωτερικό ταξίδι δεν αποτελείται μονάχα από κινδύνους. Έχει τους σταθμούς του, τις αλλαγές που το μεταμορφώνουν. Το πείραμα σε βάθος οδηγεί σε μια «πλούσια ζωή», σε μια ύπαρξη διαφορετικής ποιότητας που ξεκινάει από τον εγωκεντρισμό, αλλά τελικά απομακρύνεται πάρα πολύ απ' αυτόν.

Το αντίθετο εσωτερικό φύλο

Όταν κάποιος κατά την πορεία της εξατομίκευσής του, συναντήσει και έρθει αντιμέτωπος με τη σκιά του (που σημειωτέον είναι έργο ζωής), αργά ή γρήγορα θα βρεθεί μπροστά σ' ένα άλλο αρχέτυπο του προσωπικού του ασυνείδητου. Θα συναντήσει την εσωτερική γυναίκα αν είναι άντρας ή τον εσωτερικό άντρα αν είναι γυναίκα....

Η λειτουργία του ασυνείδητου σε σχέση με το συνειδητό είναι αντισταθμιστική. Οπότε επειδή στο συνειδητό ενός ατόμου επικρατούν τα χαρακτηριστικά του φύλου του, στο υποσυνείδητο του επικρατούν αυτά του αντίθετου φύλου. «Στο ασυνείδητο κάθε άντρα βρίσκεται κρυμμένη μια γυναικεία προσωπικότητα και σε αυτό κάθε γυναίκας μια αντρική προσωπικότητα» έγραφε ο Γιουνγκ και ονόμασε τις κρυμμένες προσωπικότητες Άνιμα και Άνιμους αντίστοιχα.

Τα αρχέτυπα του Άνιμους και της Άνιμα εμφανίζονται στο συνειδητό είτε με προβολή είτε με ταύτιση. Όταν προβάλλονται σε κάποιο υπαρκτό πρόσωπο του άλλου φύλου έχουμε τον αποκαλούμενο κεραυνοβόλο έρωτα. Η Άνιμα είναι αυτό που θα λέγαμε η ιδανική εικόνα που έχει ένας άντρας για μια γυναίκα. Με την αρνητική της μορφή ενσαρκώνεται στην ακολασία, στη μοιραία γυναίκα, που με τη γοητεία της «σέρνει τον άντρα από τη μύτη». Η λογοτεχνία και η θεματολογία του κινηματογράφου είναι γεμάτη από τέτοιες μορφές. Η γερμανική ταινία του 1930 του Josef von Sternberg, Ο Γαλάζιος Άγγελος, διηγείται τον έρωτα ενός αυταρχικού καθηγητή για μια τραγουδίστρια του καμπαρέ. Η τραγουδίστρια χρησιμοποιεί τη γοητεία της για να εξευτελίζει τον καθηγητή, ενώ με τη θετική της μορφή εμφανίζεται ως η μούσα, η ιδανική γυναίκα. Είναι η Βεατρίκη του Δάντη, η θεά Ίσιδα στο όνειρο του Απουήλιου, η Σουναμίτιδα από το Άσμα Ασμάτων.

Αντίστοιχα ο Άνιμους εμφανίζεται στα όνειρα ή τις προβολές των γυναικών σαν ο ιππότης, ο αθλητικός κυνηγός της περιπέτειας, ο γοητευτικός ληστής ή και σαν την επικίνδυνη μορφή του Κυανοπώγωνα, που σκότωνε κρυφά τις γυναίκες του. Στη θετική του πλευρά ο Άνιμους, προσωποποιεί το πνεύμα πρωτοβουλίας, το θάρρος, την τιμιότητα. Στην αρνητική του την ισχυρογνωμοσύνη, την προσκόλληση σε απόλυτες ιδέες, την έλλειψη ευελιξίας. Σε κάθε περίπτωση ο Άνιμους και η Άνιμα είναι μορφές μάλλον δαιμονικές, υπερβατικές, παρά ανθρώπινες. Η διαδικασίας της εξατομίκευσης προχωράει στο δρόμο που χαράζουν οι εσωτερικές συγκρούσεις.

Ο Γιουνγκ είχε κατανοήσει ότι η λύση δεν βρίσκεται στην επικράτηση του ενός πόλου της σύγκρουσης, ή στην καταπίεση της ίδιας της σύγκρουσης, αλλά στη συμφιλίωση των αντιθέτων στο «conjunction oppositorum», ένα είδος εσωτερικού «ιερού γάμου». Πρόκειται για την ανάδυση μιας τρίτης δύναμης που υπερβαίνει την ένωση των αντιθέτων, μιας μεταμορφωτικής δύναμης. Η ένωση με την εσωτερική γυναίκα και τον εσωτερικό άντρα αντίστοιχα προϋποθέτει την απόσυρση των προβολών του Άνιμους ή της Άνιμα πάνω στους άλλους και την απελευθέρωση από την ταύτιση μαζί τους.

Όπου γίνει η δημιουργική αυτή επαφή, και αν διατηρηθεί, ένα νέο είδος ενέργειας περνάει μέσα από τον άνθρωπο. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος που μέσα του ρέει αυτή η ενέργεια ζει ένα βίο νηνεμίας. Αντιθέτως, είναι υποχρεωμένος να παλεύει και να αγωνιά στο επίπεδο του συνηθισμένου κόσμου, ίσως και περισσότερο από πριν. Ωστόσο δεν αγωνίζεται μάταια. Νέοι και δημιουργικοί πίδακες δραστηριότητας αναβλύζουν από τα βάθη του. Και μέσα σε όλο αυτόν τον αγώνα του, ο άνθρωπος διαπιστώνει ότι χρησιμεύει σαν κανάλι που από μέσα του περνούν «δημιουργικά ύδατα» για να διοχετευτούν στη ζωή.

Η συνάντηση με τον εαυτό.

Κατά την ένωση, λοιπόν, με τον εσωτερικό άντρα ή τη γυναίκα αντίστοιχα, η γυναίκα μπορεί πλέον να εντάξει στη συνειδητή της στάση τα στοιχεία της δύναμης, της αποφασιστικότητας και του θάρρους που πρόβαλλε ως τότε στους άντρες, ενώ ο άντρας να αποκτήσει τις θηλυκές ποιότητες της δεκτικότητας και της ευελιξίας. Τότε το ασυνείδητο αλλάζει όψη και παρουσιάζεται με τη μορφή των συμβόλων του Εαυτού.

Ο Εαυτός, ο πιο βαθύς πυρήνας της ψυχής, στα όνειρα μιας γυναίκας παρουσιάζεται με τη μορφή ενός ανώτερου θηλυκού όντος όπως μιας ιέρειας, μάγισσας, θεάς κ.ά. Στους άντρες μπορεί να πάρει τη μορφή του γέρου σοφού, του γκουρού, του ιεροφάντη κ. ά. Επίσης, πιο σπάνια, μπορεί να πάρει τη μορφή ενός αρωγού ζώου γνωστού από τα παραμύθια, ή μιας πέτρας, ενός πολύτιμου λίθου.
Είναι φανερή εδώ η σύνδεση του Εαυτού (του εσώτερου πυρήνα της ψυχής) με τη φιλοσοφική λίθο των αλχημιστών. Ο Μοριένους, Άραβας αλχημιστής, λέει: «Αυτή (η φιλοσοφική λίθος) έχει βγει από εσάς. Εσείς είστε το ορυκτό της και βρίσκεται μέσα σας. Ή, για να εκφράσουμε με σαφήνεια τα πράγματα, αυτοί (οι αλχημιστές) την παίρνουν από εσάς. Μόλις το καταλάβετε, η αγάπη κι η επιδοκιμασία της πέτρας δεν θα πάψουν να μεγαλώνουν μέσα σας. Να ξέρετε ότι αυτό είναι αναμφισβήτητα αληθινό».

Με τη μορφή του Κοσμικού Ανθρώπου, ο Εαυτός παρουσιάζεται σε πάμπολλους μύθους και θρησκευτικές διδασκαλίες ως η θεϊκή και επιβοηθητική δύναμη. Οι μύστες της Ανατολής αλλά και οι Γνωστικοί της Δύσης κατάλαβαν ότι ήταν μάλλον μια εσωτερική ψυχική εικόνα, παρά μια αντικειμενική πραγματικότητα. Σύμφωνα με μια ινδική παράδοση, ζει μέσα στον άνθρωπο και αποτελεί τη μόνη αθάνατη πλευρά του. Αυτός ο εσωτερικός Μεγάλος Άνθρωπος οδηγεί το άτομο έξω από το δημιουργημένο κόσμο για να αποκαταστήσει και πάλι την αιωνιότητα της αρχέγονης σφαίρας του. Μπορεί όμως να παίξει το λυτρωτικό του αυτό ρόλο, μόνο εφόσον ο άνθρωπος τον αναγνωρίσει και αφού ξυπνήσει από τον ύπνο του, του επιτρέψει να τον οδηγήσει.
Σύμφωνα με πολλούς μύθους ο Κοσμικός Άνθρωπος αποτελεί και τον τελικό σκοπό της ζωής, το λόγο ύπαρξης της Δημιουργίας. Λέει ο Μάιστερ Έκχαρτ: «Όλα τα δημητριακά τείνουν προς το στάρι, όλοι οι θησαυροί προς το χρυσάφι, όλα τα πλάσματα προς τον άνθρωπο». Βέβαια ο παραπάνω ορισμός παρά την υπερβολή του απηχεί μια ψυχολογική πραγματικότητα, στο βαθμό που η εξωτερική πραγματικότητα υπάρχει αναφορικά με μια συνείδηση που την αντιλαμβάνεται και την φωτίζει σαν τέτοια. Στη Δύση ο Κοσμικός Άνθρωπος ταυτίστηκε συχνά με τον Χριστό, ενώ στην ανατολή με τον Κρίσνα ή τον Βούδα. Άλλοτε πάλι ο Εαυτός παίρνει τη μορφή του ερμαφρόδιτου ή του βασιλικού ζευγαριού.

Η πλέον γνωστή εικόνα το Εαυτού (Ταυτού) και αυτή που ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία στον Γιούνγκ, είναι η Μαντάλα. Μαντάλα στα Σανσκριτικά σημαίνει ιερός κύκλος. Είναι όμως κάτι περισσότερο από κύκλος. Ο Γιουνγκ λέει: « Υπάρχουν αμέτρητες παραλλαγές αυτού του μοτίβου... αλλά όλες βασίζονται στον τετραγωνισμό του κύκλου.... Είναι ένα είδος κεντρικού σημείου στο εσωτερικό της ψυχής, με το οποίο σχετίζεται το καθετί, όπου όλα είναι ταχτοποιημένα, και που από μόνο του είναι μια πηγή ενέργειας».

Ο «τετραγωνισμός του κύκλου», ένα από τα παλιά άλυτα μαθηματικά προβλήματα, εδώ συμβολίζει την ενσάρκωση της θεϊκής φύσης του ανθρώπου στην υλικότητα. Αν εμφανιστεί το αρχέτυπο του Εαυτού στην προσωπική ζωή κάποιου (συνήθως στο δεύτερο μισό της ζωής), προσφέρει μια πηγή νοήματος για την ύπαρξη και τη ζωή. Βέβαια η πορεία της εξατομίκευσης δεν είναι γραμμικά προσδιορισμένη, όπως για περιγραφικούς λόγους, παρουσιάστηκε. Δεν θα μπορούσε να πει κανείς: «τώρα εξατομικεύτηκα, προχωράω στο επόμενο».
Όχι. Είναι μια διαρκής επικοινωνία με τα βάθη του ασυνείδητου, με το σύνολο του εαυτού μας. Τα σύμβολα ή αναδύονται αυθόρμητα ή δεν αναδύονται καθόλου. Σημαντικό στάδια στην πορεία αποτελεί η κατανόηση των μεταμορφωτικών συμβόλων. Αν αυτή λείπει τότε θα έχουμε μεν μια ωρίμανση του ατόμου και ενδεχομένως μια εναρμόνιση της νοητικής του στάσης με τον εαυτό του, η οποία όμως δεν θα είναι συνειδητή. Συχνά οι κρίσιμες φάσεις της πορείας συνοδεύονται από «συγχρονιστικά» γεγονότα, που βοηθούν το άτομο να συνδέσει την εσωτερική με την εξωτερική του ζωή.

Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι η εξατομίκευση είναι μια άκρως προσωπική υπόθεση, και γι' αυτό ζωντανή. Σε κάθε δε περίπτωση η όποια μίμηση, την απονεκρώνει.... Ενώ η σύνδεση με την πραγματική εμπειρία και την προσωπική αυθεντικότητα την ξυπνάει.

"Τελειώνοντας ας παραθέσουμε ενα απόσπασμα του ίδιου του Γιούνγκ:
¨Εκείνοι που ζουν σε κοινωνίες με βάσεις πιο σταθερές από τις δικές μας ,καταλαβαίνουν ευκολότερα πως είναι ανάγκη να απαρνηθούμε τα ωφελιμιστικά σχέδια που γεννά το συνειδητό πνεύμα μας για να επιτρέψουμε στο εσωτερικό μας "Είναι" ν' αναπτυχθεί . Μια μέρα συνάντησα μια γυναίκα κάποιας ηλικίας ,που επειδή αναλώθηκε σε εξωτερικές υποθέσεις ,δεν είχε κατορθώσει τίποτα σπουδαίο στη ζωή της. Είχε κατορθώσει ωστόσο να συνεννοείται με ένα σύζυγο με δύσκολο χαρακτήρα , κι η ίδια να φτάσει στην ψυχολογική ωριμότητα . Όταν μου παραπονέθηκε πως δεν έκανε τίποτα στη ζωή της ,της αφηγήθηκα μια ιστορία του σοφού κινέζου Σουάνγκ -Τσού .Κατάλαβε αμέσως και ησύχασε.

Να η ιστορία:
Ένας πλανόδιος ξυλουργός ,που τον έλεγαν Πέτρο, είδε στα ταξίδια του ,μια παλιά βελανιδιά γίγαντα, κοντά σε ένα ακατέργαστο βωμό. Ο ξυλουργός είπε στον παραγιό του που θαύμαζε τη βελανιδιά :<<Να ένα άχρηστο δέντρο . Αν το καναν καράβι ,θα σάπιζε αμέσως. Αν το 'καναν εργαλεία θα' σπαγαν .Τίποτε χρήσιμο δε μπορείς να φτιάξεις μ' αυτό το δέντρο. Να γιατί μπόρεσε να γεράσει τόσο!>>.
Στο χάνι όμως ,την ίδια νύχτα , ο ξυλουργός είδε τη βελανιδιά στο όνειρό του και το δέντρο του είπε: <<Γιατί με συγκρίνεις με τα καλλιεργημένα σας δέντρα, όπως τ' ασπράγκαθο, την αχλαδιά, την πορτοκαλιά, τη μηλιά κι' όλα τ' άλλα καρποφόρα δέντρα; Πριν ακόμα ωριμάσουν οι καρποί τους, οι άνθρωποι τ' αφανίζουν ,σπάνε τα κλαριά τους και τα κλωνιά τους. Οι καρποί που δίνουν τα βλάπτουν ,και δε χαίρονται τη ζωή μέχρι το φυσικό τους τέλος. Έτσι γίνεται παντού και γι' αυτό προσπάθησα πριν από πολύ καιρό να γίνω ολότελα άχρηστο. Δύστυχε θνητέ ! Πιστεύεις πως αν ήμουν χρήσιμο , θα μ'άφηναν να κάνω τέτοιο μπόι; Ωστόσο συ και γω ,είμαστε κι οι δύο δημιουργήματα ,και με ποιο δικαίωμα ένα δημιούργημα δικάζει ένα άλλο; Ώ άχρηστε θνητέ , τι ξέρεις εσύ για το ανωφέλευτο των δέντρων>>.
Ο ξυλουργός ξύπνησε, συλλογίστηκε αυτό το όνειρο ,κι αργότερα, όταν ο παραγιός του τον ρώτησε γιατί υπήρχε μονάχα αυτό το δέντρο για να προστατεύει το βωμό απάντησε: <<Σώπα ,ας μη μιλάμε πια γι' αυτό. Αυτό το δέντρο φύτρωσε εκεί επίτηδες ,γιατί παντού αλλού, οι άνθρωποι θα το είχαν βλάψει. Αν δεν ήταν το δέντρο του βωμού, θα το είχαν ίσως κόψει>>.
Είναι φανερό ότι ο ξυλουργός είχε καταλάβει ότι, εκπληρώνοντας απλώς τον προορισμό σου , αυτό είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμα του ανθρώπου , κι ότι ο ωφελιμισμός πρέπει να υποχωρεί στις απαιτήσεις της ασυνείδητης ψυχής. Αν εκφράσουμε αυτή τη μεταφορική έννοια με ψυχολογικούς όρους , το δέντρο συμβολίζει την πορεία προς την εξατομίκευση και δίνει ένα μάθημα στο κοντόθωρο Εγώ μας.
"

Κωνσταντίνος Φυτόπουλος

(Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής - Ομοιοπαθητικός)

ΠΗΓΕΣ:
C.G.Jung : Gesammelte Werke, Valter verlag Olten, Sw
Dawn Kolokithas : Symbols of Transformation, Journal Gnosis No 10
Μαρί Λουίζ φον Φραντς : Η διαδικασία της Εξατομίκευσης, Αρσενίδη
Π.Ο. Μάρτιν : Ένα Πείραμα σε Βάθος, Σπαγειρία
Καρλ Γ. Γιουνγκ : 4 Αρχέτυπα, Ιάμβλιχος
Μανουελ Σώχ : Τα χαρίσματα θεραπεύουν
Μανουελ Σώχ : Frei Sein
Γεώργιος Γκουρτζίεφ : Τα όλα και τα πάντα